Η υπόθεση Αλεξάντερ Λιτβινένκο συγκλόνισε τη διεθνή κοινή γνώμη το 2006 όταν ο πρώην Ρώσος κατάσκοπος κατηγόρησε τον Πρόεδρο της Ρωσίας ότι σχεδίασε τη δολοφονία του με ραδιολογικό όπλο Πολωνίου-210. Το Ελληνικό Κέντρο Ελέγχου Όπλων έχει μελετήσει εξονυχιστικά την υπόθεση και εδώ παρατίθεται ένα απόσπασμα από τη σχετική μελέτη.

Από τεχνικής απόψεως η ραδιολογική (βρώμικη) βόμβα Πολωνίου-210 έχει μάλλον την εξής προφανή δομή: Αρχικά μια ποσότητα του ραδιενεργού υλικού διαλύεται μέσα σε οξύ και περιορίζεται σε ένα μεταλλικό ή γυάλινο δοχείο. Στη συνέχεια διασπείρεται στη γύρω περιοχή με μια μικροποσότητα εκρηκτικού κάτω από τις κατάλληλες μετεωρολογικές συνθήκες. Όμως ακόμη και μισό γραμμάριο Πολωνίου-210 εκλύει τόσο μεγάλη ενέργεια ώστε το εσωτερικό του δοχείου θα ανέπτυσσε σύντομα θερμοκρασία πεντακοσίων βαθμών Κελσίου με αποτέλεσμα ο περιορισμός του υλικού σε δοχείο με πρόχειρα μέσα προκειμένου να κατασκευαστεί μια βραδυφλεγής βόμβα είναι μάλλον αδύνατος. Μια άλλη εναλλακτική λύση είναι να διαλύσει κανείς το υλικό σε υδατικό διάλυμα οξέος τη στιγμή της επίθεσης και απλώς να το σκορπίσει στη γύρω περιοχή προκειμένου αυτό να καταστεί αερόλυμα και να προκαλέσει καρκίνο δια της εισπνοής. Αυτό φυσικά θα είχε επιπτώσεις και για τον ίδιο τον τρομοκράτη αφού θα ήταν δύσκολο να ξεφύγει από την εισπνοή της ελάχιστης ποσότητας ενός εκατομμυριοστού του γραμμαρίου που θα σκότωνε και τον ίδιο μετά από χρόνια.

Ακόμη επειδή το Πολώνιο-210 αν και μέταλλο είναι ελαφρώς πτητικό (σε θερμοκρασία 55 ⁰C μέσα σε 45 ημέρες θα έχει εξατμισθεί η μισή αρχική του ποσότητα) μπορεί κανείς να τοποθετήσει μια τέτοια μικροποσότητα (ίση με τον όγκο ενός ζαριού) σε αγωγούς εξαερισμού, κλιματιστικά, αεροπλάνα κλπ., προκαλώντας έτσι μια μόνιμη πηγή καρκίνων στον περιβάλλοντα χώρο.

Το Ελληνικό Κέντρο Ελέγχου Όπλων για να μελετήσει τις επιπτώσεις χρήσης του Πολωνίου-210 ως ραδιολογικής (βρώμικης) βόμβας και να ενημερώσει την κοινή γνώμη μελέτησε διάφορα σενάρια (στα πλαίσια του γραμμικού μοντέλου κινδύνου) εκ των οποίων παρουσιάζουμε ενδεικτικά το εξής:

πολώνιο 210 (άλφα διάσπαση)

Ας υποθέσουμε ότι ο τρομοκράτης διαθέτει μια μικροποσότητα δέκα γραμμαρίων (τεράστια και πανάκριβη όπως θα δούμε) που καταλαμβάνει όγκο περίπου ίσο με τον όγκο του ζαριού και αφού τη διαλύσει σε οξύ τη διασκορπίζει με εκρηκτικό τρόπο στη περιοχή γύρω από το σημείο μηδέν που για προφανείς λόγους θα είναι μια περιοχή αυξημένης πληθυσμιακής πυκνότητας σε ώρα αιχμής (για παράδειγμα το κέντρο της Αθήνας). Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με πολλούς τρόπους τους οποίους για λόγους ασφαλείας δεν θα αναλύσουμε αν και διδάσκονται από το συγγραφέα στους Έλληνες Αξιωματικούς. Αν υποθέσουμε ότι η έκρηξη που θα σκορπίσει το Πολώνιο-210 είναι ίδια με την έκρηξη που προκαλείται αν ρίξουμε ένα σπίρτο στο ρεζερβουάρ του αυτοκινήτου (περίπου ίση με 450 γραμμάρια νιτρογλυκερίνης) τότε θα έχουμε τις εξής επιπτώσεις αν η έκρηξη γίνει υπό δυσμενείς (για τους πολίτες) μετεωρολογικές συνθήκες:

Οι ζώνες επικινδυνότητας της βρώμικης βόμβας Πολωνίου-210

Κατά το πέρασμα του ραδιολογικού νέφους όλα τα άτομα που βρίσκονται στην εσωτερική ζώνη Α του σχήματος (0.26 τετραγωνικά χιλιόμετρα) θα δεχθούν δόση ακτινοβολίας μεγαλύτερη από 100 μονάδες rem δηλαδή πάνω από εκατό ολοσωματικές αξονικές τομογραφίες ο καθένας και η πιθανότητα να παρουσιάσουν καρκίνο μέχρι το τέλος της ζωής τους τα άτομα αυτά θα αυξηθεί τουλάχιστον κατά 5% (σαν να έχουν καπνίσει τουλάχιστον 350.000 τσιγάρα ο καθένας). Όσοι βρίσκονται στη μεσαία ζώνη Β (συνολικά 36 τετραγωνικά χιλιόμετρα που δε φαίνονται όλα στο χάρτη λόγω κλίμακας) θα δεχθούν δόσεις που υπερβαίνουν τις δέκα αξονικές τομογραφίες και η πιθανότητα να παρουσιάσουν καρκίνο μέχρι το τέλος της ζωής τους θα αυξηθεί κατά 0.5% (σαν να έχουν καπνίσει τουλάχιστον 35.000 τσιγάρα ο καθένας). Όσοι βρίσκονται έξω από τις Α και Β ζώνες (e.g. στην C) και κυρίως αντίθετα με τη κατεύθυνση του αέρα μπορούν να θεωρήσουν ότι ο κίνδυνος που θα διατρέξουν είναι μικρός αλλά όχι αμελητέος. Θεωρώντας ότι σε ώρα αιχμής στο κέντρο μιας μεγάλης πόλης η πληθυσμιακή πυκνότητα μπορεί άνετα να φτάσει στα 10.000 άτομα ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο τότε στην (Α) ζώνη θα έχουμε την ανάπτυξη τουλάχιστον 130 επιπλέον καρκίνους ενώ στην (Β) ζώνη τουλάχιστον 1800 επιπλέον καρκίνους στα επόμενα πενήντα χρόνια.

Δεδομένου ότι σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία ο ένας στους πέντε Ευρωπαίους θα παρουσιάσει σίγουρα καρκίνο από άλλους λόγους οι παραπάνω 1800 καρκίνοι της (Β) ζώνης του χάρτη δεν θα καταστεί δυνατό να αποδοθούν με βεβαιότητα στο Πολώνιο-210 αφού αναμένονται ούτως η άλλως 72000 καρκίνοι στα 360.000 άτομα που υπάρχουν στην (Β) ζώνη και 520 καρκίνοι στους 2600 κατοίκους της (Α) ζώνης. Αφού όμως ο άνεμος μπορεί να έχει οποιαδήποτε άλλη κατεύθυνση από αυτήν που υποθέσαμε τότε σε ακτίνα τουλάχιστον ενός χιλιομέτρου από το σημείο μηδέν (βλ χάρτη) κανείς δεν μπορεί να θεωρηθεί ασφαλής αφού ακόμη και στην απόσταση αυτή θεωρητικά μπορεί ένα άτομο να δεχθεί δόση που θα αυξήσει την πιθανότητα καρκινογένεσης του κατά 5% μέχρι το τέλος της ζωής του.

5. Συμπεράσματα

Το Κέντρο Ελέγχου Όπλων μελέτησε μέσω προγραμμάτων προσομοίωσης ραδιολογικών όπλων ένα πλήθος σεναρίων σχετικά με το πρόσφατο επεισόδια των ραδιολογικών μολύνσεων με Πολώνιο-210,  όπως διασπορά του υλικού από στέγη πολυκατοικίας, διασπορά σε αεραγωγούς και κλιματιστικά, εκρηκτική διασπορά (βλ παράδειγμα) και κατέληξε στην εξής άποψη: Δεν είναι δυνατόν να υπήρξε τρομοκρατική επίθεση με βρώμικη βόμβα Πολωνίου-210 ούτε δολοφονία με το ίδιο υλικό. Το πλέον πιθανό σενάριο είναι ότι πρόκειται για λαθρεμπόριο του πανάκριβου Πολωνίου-210 το οποίο διέρρευσε από τους τρομοκράτες λόγω της άγνοιας και της απειρίας τους σχετικά με τον περιορισμό του και τους σχετικούς κανόνες ασφαλείας.

Η πιθανότητα να χρησιμοποιήθηκε το Πολώνιο-210 εναντίον ενός μεμονωμένου στόχου (π.χ. δολοφονία) είναι μάλλον αμελητέα διότι είναι πρακτικά αδύνατον να εστιαστεί η χρήση του συγκεκριμένου υλικού (και οποιουδήποτε ραδιολογικού όπλου) σε ένα μόνο άτομο χωρίς να κινδυνέψει και ο χρήστης του

Παράλληλα υπάρχουν πλήθος άλλοι τρόποι να δολοφονηθεί ένα άτομο απολύτως ακίνδυνα για τον εκτελεστή και φυσικά με πολύ πιο εύχρηστα, αθόρυβα και φθηνά μέσα αφού το Πολώνιο-210 είναι εξαιρετικά σπάνιο και πανάκριβο (στοιχίζει στην αγορά μερικά δισεκατομμύρια δολάρια ανά χιλιοστό του γραμμαρίου). Δηλαδή προκειμένου να κατασκευάσει κανείς μια βρώμικη βόμβα με ένα γραμμάριο Πολωνίου-210 θα ξοδέψει υλικό που στοιχίζει όσο ένας στρατός! Για παράδειγμα το Ελληνικό Κέντρο Ελέγχου Όπλων και το Εργαστήριο Πυρηνικής Φυσικής της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων (ΓΕΣ) που κατά καιρούς διευθύνει ο συγγραφέας μπορούν να αγοράσουν νόμιμα Πολώνιο-210 για βαθμονόμηση οργάνων μέτρησης ακτινοβολίας άλφα στην τιμή των 700 δολαρίων ανά 22 εκατομμυριοστά του  εκατομμυριοστού του γραμμαρίου!)

Οι αρμόδιες υπηρεσίες δεν έχουν δώσει ακόμη στη δημοσιότητα τις ποσότητες Πολωνίου-210 που εντόπισαν και περιορίστηκαν μόνο στην αναφορά σε εύρεση ιχνών (αυτά τα ίχνη θα αξίζουν πολλά χρήματα σίγουρα!). Όμως σύμφωνα με την παρούσα μελέτη ακόμη και τα ίχνη είναι ικανά να έχουν προκαλέσει σοβαρότατες βλάβες και κατά συνέπεια το θέμα θα πρέπει να διερευνηθεί εξονυχιστικά διότι υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να έχουν μολυνθεί τόσο οι λαθρέμποροι Πολωνίου-210 όσο και ανύποπτα άτομα που δεν θα μάθουν ποτέ ότι ο καρκίνος που θα εκδηλώσουν μετά από χρόνια οφείλεται στο Πολώνιο-210 που εισέπνευσαν.

Το άρθρο δημοσιεύτηκε Πέμπτη, Σεπτέμβριος 15th, 2011 στις 16:35 στην κατηγορία ΡΑΔΙΟΛΟΓΙΚΑ ΟΠΛΑ. Μπορείς να παρακολουθείς τα σχόλια χρησιμοποιώντας το RSS 2.0 feed. Μπορείς να αφήσεις ένα σχόλιο, ή ένα trackback από το site σου.